SEVR-LOZAN KARŞILAŞTIRMASI

 Atatürk, Nutuk'ta Sevr Antlaşması ile Lozan Antlaşması'nı karşılaştırmalı olarak bölüm bölüm ele alır ve şu değerlendirmeyi yapar:

 

TRAKYA SINIRI: 

Sevr: Çatalca hattından biraz ileride bulunan Podima- Kalikratya hattı.

Lozan: Karaağaç da bizde olmak üzere Meriç hattı.

 

İZMİR MINTIKASI:

 Sevr: Bu mıntıkanın sınırları Kuşadası, Ödemiş, Salihli, Akhisar ve Kemer iskelesine az çok yakın mahallerden geçmektedir.

 Lozan: Tabiatıyla bu gibi meseleler söz konusu dahi olmamıştır.

 

SURİYE SINIRI:

 Sevr: Sahilde, yaklaşık Karataş burnundan başlayarak Osmaniye, Bahçe, Gazi Ayıntap, Birecik, Urfa, Mardin ve Nusaybin'i epey güneyde ve Suriye arazisinde bırakan bir sınır.

 Lozan: 20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması sınırı aynen bırakılmıştır.

 

IRAK SINIRI:

Sevr: İmadiye bizde kalmak şartıyla, Musul vilayetinin kuzey sınırı.

Lozan: Halli ertelenmiştir.

 

KAFKAS SINIRI:

 Sevr: Türk-Ermeni sınırının tayini Amerika Reisicumhuru Vilson'a havale edilmiştir. Ve o, sınır olarak Karadeniz sahilinde Giresun'un doğusundan başlayan, Erzincan'ın batı ve güneyinden, Elmalı, Bitlis ve Van gölünün güneyinden geçer ve birçok noktalarda Harbi Umumi'deki Türk-Rus cephesini takip eden bir hattı göstermiştir.

 Lozan: Bu mesele bertaraf edilmiştir.

 

BOĞAZLAR MINTIKASI:

 Sevr: Rumeli'nin Türkiye'de kalan bütün kısımları. Anadolu'nun Adalar Denizi üzerinde yaklaşık İzmir mıntıkasının başladığı yerden başlayarak Manyas gölünün güneyine ve Bursa'nın ve İznik'in biraz kuzeyinden ve Sapanca gölünün batı ucundan (Şile-Ağva) Ahabadr deresinin ağzına giden hatla sınırlanmış bir mıntıka. Bu mıntıkalarda asker bulundurmak ve askerî harekâtta bulunmak hakkı sırf İtilaf devletlerine aittir.

 Lozan: Gelibolu yarımadasıyla Kumbağı, Bakla Burnu hattının güney doğusu, Çanakkale mıntıkasında sahilden yirmi kilometrelik bir mıntıka ve Boğaziçi'nin iki tarafında sahilden on beş km'lik bir mıntıka ve Boğaziçi'nin iki tarafında sahilden on beş km'lik birer mıntıka ve Marmara'da da Emirali adasından başka adalar ve İmroz ve Tenedos adaları, askerden arındırılmış bir hale konacaktır. (1936 Montreux Antlaşması'yla bu durum da kalktı. ED.)

 Hiçbir tarafta İtilaf devletleri işgal kuvveti kalmayacaktır.

 

KÜRDİSTAN:

 Sevr: Fırat'ın doğusundan ve Ermenistan, Irak ve Suriye arasında kalan mıntıka için İtilaf devletleri delegelerinden meydana gelen bir komisyon mahalli özerkliği hazırlayacaktır. Bir yıl içinde ahalinin isteği halinde oylamayla burası Türkiye'den ayrılacaktır.

 Lozan: Bittabi söz konusu ettirilmemiştir.

 

İKTİSADİ NÜFUZ MINTIKALARI:

 Sevr: (FRANSIZ NUFÜZ MINTIKASI) Suriye sınırıyla yaklaşık Adana vilayetinin batı ve kuzey sınırı ve Kayseri ile Sıvas'ın kuzeyinden geçen Muş hariç işbu kasabaya yaklaştıktan sonra Cizre'ye giden hattın dahilinde kalan mıntıka.

 (İTALYAN NÜFUZ MINTIKASI) İzmit yarımadasından çıktıktan sonra Afyon Karahisarı'na kadar Anadolu şimendifer hattı ve oradan Erciyes dağı civarına kadar giden hatla İzmir mıntıkası, Adalar Denizi, Akdeniz ve Fransız mıntıkası arasında kalan mıntıka.

 Lozan: Söz konusu olmamıştır.

 

İSTANBUL:

Sevr: Antlaşma samimiyetle tatbik edilmediği takdirde İstanbul da bizden alınacaktır.

Lozan: Söz konusu olmamıştır.

 

ADLİ KAPİTÜLASYONLAR:

 Sevr: İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya'nın temsil edildikleri dört üyeden meydana gelen bir komisyon, kapitülasyonlardan istifade eden diğer devletlerin mütehassıslarıyla birlikte yeni bir usul tanzim edecek ve Osmanlı hükümetiyle istişare ettikten sonra bu usulü tavsiye edebilecektir.

 Lozan: Kapitülasyonlar kaldırılmıştır.

 

AZINLIKLAR HİMAYESİ:

 Sevr: 1918 mütarekelerinden sonra imzalanan bütün antlaşmalarda mevcut olan hükümetlerden başka, Türkiye'ye bilhassa aşağıdaki taahütler kabul ettirilmek istenilmiştir: (Ayrıntı için bakınız; NUTUK-2, s.264-265.)

 Lozan: Misak-ı Milli'mizde kabul etmiş olduğumuz gibi ve yalnız gayrimüslimlere mahsus olmak üzere Harbi Umumi'den sonra imzalanan bütün milletlerarası antlaşmalarda mevcut olan hükümler.

 

ASKERİ HÜKÜMLER:

 Sevr: Türkiye'nin silahlı kuvvetleri şu rakamları aşamayacaktır:

 Padişah maiyeti kıtası: 700 kişi, Jandarma: 35.000, Jandarmayı takviye için özel kıtalar: 15.000. Toplam: 50.700 kişi.

 Lozan: Trakya ve Boğazlar'da askerden arındırılmış hale getirilen mıntıkalara ait sınırlamalardan başka hiçbir kayıt yoktur. (Sınırlamalar da 1936 Montreux Antlaşmasıyla kalktı. ED.)

 

CEZA:

 Sevr: Türkiye harp esnasında harp kaidelerine muhalif surette hareket etmiş veya Türkiye dahilinde mezalim icra eylemiş ve tehcir vesaire gibi hususlara karışmış olan şahısları, talepleri üzerine Müttefik devletlere (Yunanistan dahil) ve Türkiye'den arazi almış olan devletlere (Ermenistan vs.) teslim edecektir. Anılan şahıslar kendilerini talep eden devletin divanı harbi tarafından muhakeme edilecek ve cezalandırılacaktır.

 Lozan: Bahis yoktur.

 

MALİ HÜKÜMLER:

 Sevr: İtilaf devletleri, Türkiye'ye yardım için İngiliz, Fransız ve İtalyan delegelerinden meydana gelen bir maliye komisyonu teşkil edecekler ve bu komisyonda istişari mahiyette bir Türk komiseri bulunacaktır. (Türk maliyesini sıkı şekilde denetleyecekler. ED.)

 Lozan: Bu gibi kayıtların tamamı bertaraf edilmiştir.

 

İKTİSADİ HÜKÜMLER:

 Sevr: Kapitülasyonlardan istifade hakkı harpten evvel bunlardan istifade eden Müttefik devletler tebaasına iade edilecek ve bunlardan evvelce istifade etmeyen Müttefik devletler (Yunanistan, Ermenistan vs.) tebaasına da yeniden verilecektir.

 Lozan: Kapitülasyonların her türü tamamıyla ve ebediyen lağvolunmuştur.

 

BOĞAZLAR KOMİSYONU:

 Sevr: Kendine mahsus bayrağı, bütçesi ve zabıtası bulunacak olan işbu komisyon, gemilerin Bağazlar'dan geçişi, fenerler, kılavuzluk vs. ile iştikal edecek ve evvelce Meclisi Âliyi Sıhhi'nin yaptığı vazifeler ile kurtarma hizmetleri bundan böyle komisyonun nezareti altında ve onun talimatı dahilinde yapılacak ve komisyon Boğazlar'ın serbestisini tehlikede sayınca İtilaf devletlerine müracaat edebilecektir.

 

 Lozan: Komisyonun riyaseti bize verilmiştir." (Atatürk'ün Bütün Eserleri, Nutuk-2, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2007, s.259-270.)